Radiologia stomatologiczna to kluczowy obszar diagnostyczny w dziedzinie stomatologii. Umożliwia spojrzenie w głąb struktur jamy ustnej i twarzy, których nie da się zobaczyć gołym okiem. Ten nieinwazyjny i bezbolesny test obrazowy odgrywa kluczową rolę w diagnozowaniu i planowaniu leczenia. W tym artykule przyjrzymy się bliżej tematowi radiologii stomatologicznej. Przybliżymy Wam m.in. rodzaje zdjęć wykonywanych w gabinecie, wskazania do ich wykonania, ochronie radiologicznej oraz bezpieczeństwu ich wykonywania.

Historia radiologii

Początki radiologii stomatologicznej wiążą się z przełomowym odkryciem przez Wilhelma Roentgena promieniowania rentgenowskiego w 1895 roku. Pierwsze zastosowania tego promieniowania w stomatologii pozwoliły na obrazowanie struktur zębów i kości szczęki. Stanowiło to  rewolucję w diagnozie chorób jamy ustnej.

Obecnie w gabinecie stomatologicznym możemy spotkać różnorodne techniki obrazowania. Najpopularniejsze z nich, to cefalometria, pantomogram, CBCT oraz zdjęcie punktowe. Każda z tych technik ma swoje własne zastosowania i obszary, w których odgrywa kluczową rolę diagnostyczną.

Rola promieniowania w stomatologii

Diagnostyka radiologiczna

Radiografia stomatologiczna dostarcza nieocenionych informacji diagnostycznych. Obrazy radiologiczne pozwalają na dokładną ocenę struktury zębów oraz okolicznych tkanek. Dzięki nim stomatolodzy mogą wykryć różnego rodzaju problemy zdrowotne pacjenta. Na te składają się – próchnica, zmiany zapalne wokół korzeni zębów, ubytki w kości, resorpcje, torbiele czy zmiany nowotworowe. Dzięki regularnej diagnostyce, mamy możliwość wczesnego rozpoznania i wdrożenia odpowiedniego leczenia.

Planowanie leczenia stomatologicznego

Badania radiologiczne pozwalają na dokładne zaplanowanie leczenia stomatologicznego. Dzięki nim lekarz może ocenić m.in. ilość korzeni oraz kanałów danego zęba, efektywność przeprowadzonego leczenia kanałowego, rozległość wypełnień, zaniki kostne przy zębach, lokalizację korzeni względem innych struktur anatomicznych i wiele innych. Informacje te są znaczące w kontekście planowania różnego rodzaju zabiegów w stomatologii ze wszystkich jej dziedzin. Stomatologii zachowawczej z endodoncją, ortodoncji, periodontologii, protetyki, chirurgii oraz implantologii.

Monitorowanie leczenia stomatologicznego

Zdjęcia rentgenowskie są niezbędne do monitorowania postępu leczenia stomatologicznego. Poprzez regularne ich wykonywanie, dentysta może ocenić  skuteczność leczenia oraz stopień regeneracji tkanek.

Rodzaje badań radiologicznych wykonywanych w stomatologii

• Cefalometria to technika obrazowania struktur czaszki, umożliwiająca pomiar i analizę poszczególnych parametrów. Niezwykle przydatna w planowaniu leczenia ortodontycznego.
• Pantomogram to szerokokątna projekcja rentgenowska, pokazująca szczękę i żuchwę wraz z zębami, staw skroniowo-żuchwowy i zatoki szczękowe. Szczególnie przydatny w ogólnej diagnostyce jamy ustnej, oraz m.in. diagnostyce zębów zatrzymanych, schorzeń kostnych i patologii zatok przynosowych.
• Tomografia komputerowa stożkowa (CBCT) to zaawansowana technika obrazowania, umożliwiająca trójwymiarową analizę struktur w obrębie szczęki i żuchwy. Przydatna w chirurgii stomatologicznej, implantologii czy endodoncji. Pozwala na znacznie dokładniejszą analizę twardych struktur jamy ustnej, ich ułożenia przestrzennego i rozmiarów.
• Zdjęcie punktowe to badanie rentgenowskie, koncentrujące się na jednym obszarze, najczęściej jednym zębie. Dzięki jego powiększeniu i dokładności, umożliwia precyzyjną ocenę odpowiednich struktur i ich schorzeń, takich jak obecność próchnicy, chorób przyzębia czy złamań korzenia.

Każda z tych technik ma swoje wskazania do wykonania, w różnych dziedzinach stomatologii. Od ortodoncji przez chirurgię do endodoncji – w każdej z nich wykorzystuje się specyficzne badania radiologiczne do lepszego zrozumienia problemu pacjenta. Umożliwia sformułowanie odpowiedniej diagnozy i skutecznego planowania leczenia.

Promieniowanie w stomatologii : dawka i bezpieczeństwo

Niezwykle ważne jest podkreślenie, że mimo obaw związanych z promieniowaniem rentgenowskim, wykonywanie badań RTG w gabinecie stomatologicznym jest bezpieczne przy odpowiedniej ochronie radiologicznej. Wartość dawki promieniowania w badaniach radiologicznych w stomatologii jest minimalna, starannie kontrolowana i dostosowana do potrzeb diagnostycznych. Dawka promieniowania emitowana podczas zdjęcia jest porównywalna do codziennych aktywności, jak np. lot samolotem lub przebywanie na słońcu. Te sytuacje występują częściej niż wykonanie zdjęcia rentgenowskiego. Dla porównania, zdjęcie pantomograficzne to dawka ok 9-26μSv, gdzie na terenie Polski codziennie każdy z nas przyjmuje ok. 6.8 μSv (promieniowanie naturalnie występujące w środowisku), a międzykontynentalny lot samolotem powoduje że jego pasażerowie przyjmują dawkę ok. 138 μSv.

Skutki uboczne są minimalne w porównaniu z ogromną wartością diagnostyczną, jaką niosą ze sobą te badania.

Jednym z głównych argumentów za wykonywaniem regularnych badań radiologicznych jest fakt, że wiele chorób i schorzeń w jamie ustnej, takich jak infekcje, guzy czy zmiany zapalne, może być niewidocznych w czasie zwykłego badania stomatologicznego. Diagnostyka radiologiczna pozwala zidentyfikować te stany na wczesnym etapie, co umożliwia szybsze i skuteczniejsze leczenie.

Pantomogram a tomografia CBCT

Pantomogram i tomografia CBCT (cone beam computed tomography) to dwie różne techniki obrazowania medycznego stosowanych w diagnostyce jamy ustnej. Oto główne różnice pomiędzy nimi:

Pantomogram:

• Obrazowanie dwuwymiarowe: Pantomogram to zdjęcie warstwowe pozwalające na jednoczesne uwidocznienie wszystkich zębów, wyrostka zębodołowego szczęki, kości żuchwy i stawów skroniowo-żuchwowych
• Zastosowanie: Jest używany do diagnostyki ogólnej, umożliwiając ocenę widocznych na nim struktur.
• Dawka promieniowania: Jest stosunkowo niska w porównaniu do innych metod obrazowania rentgenowskiego i wynosi 9-26 μSv

Tomografia CBCT:

• Obrazowanie trójwymiarowe: CBCT jest badaniem wolumetrycznym (objętościowym), które umożliwia uzyskanie trójwymiarowego obrazu struktur anatomicznych. Dzięki temu daje bardziej szczegółowy obraz poszczególnych obszarów jamy ustnej.
• Zastosowanie: Jest wykorzystywany do bardziej precyzyjnej diagnostyki, planowania leczenia implantologicznego, ilości kanałów w korzeniach zębów, oceny leczenia kanałowego, analizy struktur kostnych, oceny zatok szczękowych, stanów zapalnych, zmian onkologicznych, itp.
• Dawka promieniowania: CBCT wymaga nieznacznie większej dawki promieniowania niż pantomogram, ale zapewnia bardziej szczegółowe i dokładne obrazy, znacznie zwiększając potencjał diagnostyki w szerokim zakresie zastosowań klinicznych. Dawka promieniowania przyjmowanego przez pacjenta podczas tego badania, w zależności od aparatu, wynosi 5-38.3 μSv w przypadku tomografii wycinkowej oraz 68-599 μSv w przypadku tomografii całkowitej szczęka-żuchwa.

Podsumowując, pantomogram emituje mniejszą dawkę promieniowania i przedstawia ogólny przegląd struktur jamy ustnej. Tomografia CBCT dostarcza trójwymiarowych, bardziej szczegółowych obrazów, które są przydatne do dokładnej diagnostyki i planowania leczenia.

Tomografia komputerowa(TK) a tomografia stożkowa CBCT wykorzystywana w gabinecie stomatologicznym

W ostatnich latach pojawiły się pewne obawy dotyczące wielkości dawki promieniowania emitowanego podczas tomografii komputerowej. Niestety, raporty te spowodowały nieporozumienia dotyczące radiologii stomatologicznej, w szczególności tomografii CBCT.
Tomografia stożkowa wykorzystywana w gabinecie stomatologicznym umożliwia znaczne zmniejszenie emitowanej dawki promieniowania w porównaniu do tomografii komputerowej wykorzystywanej w medycynie. Wynika to z między innymi z różnicy wielkości badanego obszaru. CBCT w stomatologii ukierunkowane jest jedynie na niewielki obszar obejmujący szczękę oraz żuchwę. Dla przykładu, tomografia komputerowa głowy obejmuje swoim zasięgiem kilkukrotnie większy obszar niż CBCT. Wymaga to wykonania większej ilości zdjęć składających się na finalnie wyprocesowany obraz 3D. Te informacje znacząco wpływają na emitowaną dawkę promieniowania – Tomografia komputerowa głowy to dawka około 2000 μSv a CBCT szczęki oraz żuchwy – 58-699 μSv, w zależności od aparatu wykonującego badanie.

Główne różnice pomiędzy tomografią komputerową (TK) a CBCT

Promieniowanie w stomatologii – Rentgenodiagnostyka w Warsaw Dental Academy

W Warsaw Dental Academy zależy nam nie tylko na precyzyjnej i skutecznej diagnostyce, ale również na zapewnieniu całkowitego bezpieczeństwa naszym pacjentom. Dlatego też korzystamy ze najwyższej klasy sprzętu od marki VATECH – PAX-I 3D Smart Plus. Wyznacza on standardy rentgenodiagnostyki stomatologicznej, będąc jednym z najlepszych urządzeń diagnostycznych aktualnie obecnych na rynku. Urządzenia te są wyposażone w zaawansowane technologie, które generują o 50% mniejsze dawki promieniowania w porównaniu z klasycznymi tomografami stomatologicznymi. W przypadku badania CBCT dawki promieniowania w aparacie Vatech kształtują się na poziomie 50-70 μSv (!), co stanowi znaczące ograniczenie potencjalnych skutków ubocznych dla zdrowia pacjenta.

Urządzenia marki Vatech charakteryzują się również wysoką precyzją i szczegółowością badań radiologicznych, co znacznie wpływa na proces leczenia i jego efektywność. W połączeniu z zoptymalizowaną rozdzielczością obrazu, urządzenie umożliwia naszym lekarzom dokładne rozpoznanie nawet najdrobniejszych detali anatomicznych. Ta z kolei, jest kluczowym aspektem w przypadku procedur chirurgicznych, implantologicznych oraz endodontycznych.

Znaczenie badania radiologicznego w postawieniu diagnozy i planowaniu leczenia

Postęp technologiczny w dziedzinie cyfrowych sytemów obrazowania znacznie rozszerzył szczegółowość diagnostyczną lekarzom. Pozwolił na graniczenie ryzyka narażenia pacjentów na zwiększone promieniowanie. Chociaż w stomatologii badanie pantomograficzne jest złotym standardem diagnostyki radiologicznej, technologia ta nie jest idealna. Może ona wymagać wielokrotnych ekspozycji w celu postawienia dokładnej diagnozy, a co z tym związane – wielu dawek promieniowania. Obecnie, dzięki prawidłowo przeprowadzonej tomografii komputerowej CBCT zgodną ze standardami ochrony radiologicznej pacjenta, lekarze mają możliwość zebrania znacznie większej ilości bardziej szczegółowych danych za pomocą tylko jednego badania. Dawka promieniowania jest mniejsza niż w przypadku konieczności wykonania kilku zdjęć radiologicznych innego rodzaju w celu dokładnego zdiagnozowania problemu i postawienia diagnozy.

Dzięki tomografii CBCT, nasi specjaliści mogą postawić diagnozy, które byłyby niemożliwe do sformułowania opierając się jedynie na badaniu wizualnym, palpacyjnym i danych z  wywiadu pacjenta. Takim przykładem są zmiany zapalne rozwijające się wokół korzeni zębów nieodpowiednio leczonych kanałowo. Tylko badanie radiologiczne umożliwia szczegółową diagnostykę takich przypadków i wdrożenie odpowiedniego leczenia. Odpowiednio wczesne wykrycie takich zmian dzięki badaniom radiologicznym znacznie zwiększa szansę na uratowanie takiego zęba w jamie ustnej pacjenta. Na długo przed wystąpieniem jakichkolwiek dolegliwości bólowych, które mogłyby sugerować rozwijanie się stanu zapalnego.

To zawsze lekarz dentysta podejmuje decyzje o rodzaju wykonywanego badania radiologicznego, w oparciu o badanie podmiotowe i przedmiotowe. Lekarz na podstawie danych zebranych podczas badania  oraz swojego doświadczenia decyduje o rodzaju wykonywanego badania radiologicznego. Tak, aby było najbardziej korzystne dla pacjenta pod kątem ilości szczegółowych informacji jakie zostaną dzięki niemu dostarczone. Jednocześnie, nasi specjaliści działają zgodnie z funkcjonującą w medycynie zasadzie ALARA (As Low As Reasonably Achievable). Mówi ona o  zastosowaniu najmniejszej dawki promieniowania przy osiągnieciu diagnostycznego obrazu, maksymalnie ograniczając ilość promieniowania na jaką może zostać narażony pacjent.

Przeciwskazania

Oczywiście, istnieją pewne przeciwwskazania do wykonywania zdjęć RTG. Mogę to być wiek pacjenta, prowadzona radioterapia w obrębie twarzoczaszki czy niektóre okresy ciąży. Niemniej jednak, z odpowiednią ochroną, badania radiologiczne mogą być wykonywane u kobiet w ciąży. Szczególnie w sytuacjach, gdy potencjalne korzyści diagnostyczne przewyższają minimalne ryzyko promieniowania dla płodu.

Ważność badania

Warto także zaznaczyć, że wartość diagnostyczna zdjęć RTG jamy ustnej utrzymuje się przez około 2 lata. Dlatego tak istotne jest ich regularne wykonywanie. To pozwala na monitorowanie zmian w strukturach jamy ustnej i szybkie reagowanie na ewentualne problemy zdrowotne. Oczywiście należy pamiętać, że każde leczenie inwazyjne zębów to zmiany w ich strukturach także widoczne na zdjęciach RTG, zmieniające ich wartość diagnostyczną.

Podsumowanie

Diagnostyka radiologiczna w stomatologii to niezastąpione narzędzie, które pozwala na precyzyjną diagnozę i planowanie leczenia. Badania te są bezpieczne i stanowią istotny krok w zapewnieniu skutecznego oraz bezpiecznego leczenia stomatologicznego. Dzięki nim lekarze mają pełen obraz stanu zdrowia jamy ustnej pacjenta. Pozwala to na odpowiednią interwencję i leczenie. Regularne ich wykonywanie przy zachowaniu właściwych zabezpieczeń, stanowi klucz do utrzymania zdrowia i pięknego uśmiechu na długie lata.

W Warsaw Dental Academy, dbamy przede wszystkim o bezpieczeństwo i komfort naszych pacjentów. Dlatego stosujemy najnowocześniejsze metody diagnostyczne, jednocześnie ograniczając do minimum dawkę promieniowania na jaką narażony jest pacjent.